Uzmanlar, ekran maruziyetinin her geçen yıl arttığına ve bunun nedeninin dijital teknolojilerin eğitim ve iş yaşamına daha fazla dahil olmasından kaynaklandığına dikkat çekiyor.
Uzmanlar, uzun süreli ekran maruziyetinin psikolojik ve fiziksel etkilere neden olabileceğini vurgulayarak ekran maruziyetini "dijital çağın bir hastalığı" olarak tanımlıyor.
Öğretim Üyesi Doç. Dr. Aylin Tutgun Ünal, son yıllarda hayatımızda daha fazla yer edinen dijital teknolojilere bağlı olarak ekran maruziyetiyle ilgili değerlendirmelerde bulunuyor.
Dijital teknolojilerin eğitim ve iş yaşamına daha fazla dahil olması ekran maruziyetini arttırdı.
Türkiye'de ekran maruziyetinin her geçen yıl arttığına dikkat çeken Doç. Dr. Aylin Tutgun Ünal, "Dijital çağda gündelik yaşamın bir parçası da ekranlı araçlar. Yeni iletişim teknolojileri geliştikçe ve yeni araçlar hayatımızda yer aldıkça ekran izleme süreleri de artış gösteriyor. Son yıllarda gerek pandemi gerek depremler dijital teknolojilerin daha fazla hayatımızda olmasını gereklilik haline getirdi. Diğer yandan, eğitim, iletişim, bilgi edinme, sosyalleşme gibi pek çok amaçlarla kullanılan dijital mecralara talep arttıkça ekran izleme süreleri de artıyor. Özellikle dijital teknolojilerin eğitim ve iş yaşamına giderek daha fazla dahil olması ve sosyal medya mecralarının günden güne kullanımının artması günlük ekran maruziyetini arttırdı diyebiliriz" şeklinde konuştu.
Görüntülü konuşma dahil ekran süresi çocuklarda günlük 1 saati geçmemeli.
Ekran maruziyetini, kişinin gelişimsel düzeyine uygun olmayan şekilde ve sürede ekran başında kalması olarak tanımlayan Dr. Ünal, "Dijital çağın bir hastalığı da diyebiliriz. Küçük yaştan itibaren ekran başında uygunsuz şekilde ve sürede geçirilen süreler ekran maruziyeti sorununu gündeme getirdi. Akıllı telefon, tablet, televizyon başlıca ekran maruziyetine yol açan araçlar olarak sıralanabilir. Hatta şimdilerde akıllı saat gibi doğrudan bedene temas eden araçların da ekran maruziyetiyle birlikte pek çok sorunu beraberinde getireceğini söyleyebiliriz" dedi.
Gelişimsel dönemlere göre ekran başında kalma sürelerine yönelik farklı görüşler bulunduğunu belirten Ünal, "İlk 3 yaşta çocuğun ekrana hiç maruz kalmaması gerekir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) 2019 yılında, çocukların 1 yaş ve altında ekranlara maruz kalmaması gerektiğini özellikle vurgulamıştır. Dijital çağda ekran maruziyetine maruz kalınmayacağı mümkün görünmese de görüntülü konuşma gibi durumlar da dahil olmak üzere ekran izleme süresi çocuklarda günlük 1 saati geçmemeli. 3-6 yaşa kadar çocuğun ekran başında tek başına kalmaması, mutlaka bir ebeveynle kontrollü şekilde vakit geçirmesi gerekmektedir. 6-12 yaş arasında akademik amaçlar için ekran başında kalınacak süre sınırlandırılabilir. 13 yaş ve üzerinde ise, dijital medya okuryazarlık becerilerinin kazandırılması için gereken süreleri belirtmektedir" açıklamalarında bulundu.
3-6 yaş arası çocuklar ebeveyn kontrolünde eğitici videolar izleyebilir.
Dijital oyunların eğitici yönünün olduğunu belirten Doç. Dr. Aylin Tutgun Ünal, "Özellikle kavram öğretiminde, zeka gelişiminde, strateji geliştirme ve yetenekleri harekete geçirmede küçük yaşlardan itibaren faydalı olabilir. 3-6 yaş arasında ebeveyn kontrolü ile eğitici videolar çocuklara belirli bir süre sınırı içinde izletilebilir. 6 yaş ve üzeri çocuklar için okul ortamında, öğretmen rehberliğinde, laboratuvar ortamında ders destekleyici olarak kullanıldığında akademik ve motivasyonel olarak faydalı olabilir. Olumsuz duygulara neden olan tehlikeli dijital oyunlardan çocukları uzak tutmak önemlidir. Sosyal medya kullanımı için de 13 yaş altında ebeveyn kontrolü hem sosyal medya hem oyunlar için sağlanmalı. Genel olarak ekran maruziyetinin dengeli olması adına günde 1-3 saati geçmeyen verimli kullanımına dikkat edebiliriz" diye konuştu.
Çocukların internetteki aktivitelerinden haberdar olmak ebeveynlerin sorumluluğundadır.
Ebeveynlerin çocuklarının dijital teknoloji kullanımına ilişkin bilgi sahibi olması gerektiğinin altını çizen Ünal, "Çocukların gelişimsel dönemlerine bağlı olarak, özellikle 13 yaş altındaki çocukların ne tür sitelere girdiğinden, hangi oyunları oynadıklarından, sosyal medya platformlarında neler paylaştıklarından ve yaptıkları diğer tüm aktivitelerden haberdar olmak ve doğru yönlendirme yapmak ebeveynlerin sorumluluğundadır. Evdeki dijital medya kullanımında ebeveynlerin çocuklarına örnek olması da önemlidir. Çocuklar evde anne ve babalarını örnek alır, bu yüzden kurallı etkinliklerle birlikte zaman geçirilmelidir. Doğru yönlendirme için ebeveynlerin dijital medya okuryazarlık becerilerine sahip olmaları ve bunları uygulamak için motivasyonları olması gerekmektedir" önerisinde bulundu.
0-2 yaş döneminde ekran maruziyeti bilişsel gelişimde gecikme veya gerilemeye yol açabilir.
Uzun süreli ekran maruziyetinin 0-2 yaş arasındaki bebeklerin dış dünyayı gözlemleme ve dokunarak öğrenme gibi aktivitelerini sınırladığına dikkat çeken Dr. Ünal, "Bu nedenle, çocukların bilişsel gelişiminde gecikmeye veya gerilemeye yol açabileceği belirtiliyor. Dünya Sağlık Örgütü'nün vurguladığı gibi, sağlıklı bilişsel gelişmenin gecikmesi, fiziksel aktivitelerde yavaşlama, hareketsizlik, uyku bozuklukları gibi olumsuzlukları dikkate almak önemlidir" dedi.
Genel olarak, uzun süreli ve kontrolsüz ekran maruziyetinin postür bozukluklarına, kas iskelet sistemi rahatsızlıklarına, görme sorunlarına, baş ağrısına, uyku bozukluklarına, dikkat sorunlarına ve saldırgan davranışlara yol açabileceği vurgulanan Tutgun Ünal, ayrıca uzun süreli ekran kullanımının sosyal fobi, düşük akademik başarı ve akran zorbalığı gibi sorunlara neden olabileceğine ve ailelerin bu konuda dikkatli olması gerektiğine dikkat çekti.
İşleri ekran karşısında olanlar dikkat!
Doç. Dr. Aylin Tutgun Ünal, işi gereği ekranla yoğun bir şekilde çalışan kişilere kullanım önerilerini sıralayarak sözlerini tamamladı:
"Ekran kullanımında önerilen sürelere dikkat edilmeli; 20/20/20 kuralına göre her 20 dakikada bir, 20 saniye boyunca 6 metre (20 fit) ve daha uzağa bakmak faydalı olabilir.
Ekran kullanımında önerilen mesafelere dikkat edilmeli; cep telefonları 30 cm, bilgisayarlar 60 cm ve televizyonlar 300 cm uzağa yerleştirilmeli.
Ekranın göz seviyesinin 15-20 derece aşağıda olmasına dikkat edilmeli.
Ekran kullanılan ortamda çok parlak ışık yerine sarı ışık tercih edilmeli.
Ekran parlaklık seviyesinin çok parlak veya çok düşük olmamasına dikkat edilmeli.
Uyku öncesi 2 saat boyunca mavi ışıklardan uzak durmak için televizyon, bilgisayar, tablet, akıllı telefon ve led lambalardan kaçınılmalı.
Bilgisayar ekranının ardı ardına 2 saatten uzun süre kullanılmamasına dikkat edilmeli."